Kruidenbereidingen
Wat is een kruidenbereiding?
Kruiden worden vers of gedroogd verwerkt tot verschillende kruidenmiddelen zoals: kruidenthee, kruidenolie of maceraat, tinctuur, kruidenazijn, siroop, kruidenwijn, hydrolaat, etherische olie, zalf en persoonlijke verzorgingsmiddelen. Ik wil me hier beperken tot enkele bereidingen, zoals een zalf en een crème die zowel huidverzorgend zijn alsook echt bijdragen tot verbetering van de huid.
Zalf, crème, shampoo, balsem en meer
Meer weten?Het verschil tussen een zalf en een crème
Een zalf blijft als een beschermlaagje op de huid liggen en stimuleert zo het genezingsproces. Daarom gebruiken we een zalf bij een verzwakte huid of een huid die beschermd moet worden. Een zalf bestaat uit een olie en vet waarin de werkzame stoffen zitten die je wilt gebruiken.
Een crème is een vermenging van vet, de vetfase, en water, de waterfase, met als bemiddelaar een emulgator die zorgt dat het een geheel wordt. Bij een crème worden de voedende bestanddelen in de vetfase en de waterfase opgenomen door de huid.
Goudsbloemzalf en vogelmuurzalf
Alles begint bij de samenstelling van de oliën. Een eenvoudig maar doeltreffend begin is een zalf te maken met goudsbloemmaceraat of vogelmuurmaceraat. Een maceraat is een olie waarin enkele weken lang een kruid is getrokken, waarbij de inhoudsstoffen van dat kruid door de olie zijn opgenomen. Sint-Janskruidolie bijvoorbeeld kleurt rood, omdat bepaalde inhoudsstoffen in Sint-Janskruid rood zijn. Goudsbloemolie (of goudsbloemmaceraat) kleurt oranje, vogelmuurolie kleurt donkergroen. Vanaf nu gebruiken we het woord olie i.p.v. maceraat.
Hoe maak je?
Vul een schone pot met de gedroogde bloemhoofdjes of kroonblaadjes van goudsbloem, ook tuingoudsbloem genoemd of calendula (Calendula officinalis). Giet er nu zonnebloemolie of een andere zuivere olie over, totdat de pot helemaal gevuld is. Sluit de pot goed af en zet hem drie weken op een koele donkere plek. Schud de pot elke dag minstens een keer. Na drie weken zeven.
Dit wordt de koude methode genoemd. Sommige kruiden kunnen met de koude en de warme methode (zie hieronder) worden behandeld, andere kruiden kun je beter of alleen met de warme of alleen met de koude methode maken.
Goudsbloemolie met de warme methode: Vul een kom met droge goudsbloemhoofdjes of kroonblaadjes, vul deze op met een zuivere olie totdat de goudsbloem onder de olie staat, zet dat au bain marie op een pannetje met water en verwarm het. De inhoudsstoffen worden nu uit de plant getrokken door het op een heel zacht vuurtje ca. drie uur te laten trekken. Let op, de olie mag zeker niet koken. Soms wordt het proces herhaald met de gezeefde olie, zodat hij extra sterk wordt. Wanneer de goudsbloemolie klaar is, zeef die dan in een schone pot. Etiketteer de pot, met datum. Een goed bewaarde goudsbloemolie, koel en donker, kan enkele jaren goed blijven.
De vogelmuur (Stellaria media) doen we het best met de warme methode. Allereerst pluk je verse vogelmuur. Schud eventuele aarde er vanaf, zeker niet wassen! Vul een kom met de vogelmuur en giet er een zuivere olie op, totdat de vogelmuur onder de olie staat. Zet dat au bain marie op een pannetje met water en trek de inhoudsstoffen uit de plant door het op een heel zacht vuurtje ca. drie uur te laten trekken. Let op, de olie mag zeker niet koken. Wanneer de vogelmuurolie klaar is, zeef die dan in een schone pot. Etiketteer de pot, met datum.
Vaak komt er na een paar dagen op de bodem van de pot wat bezinksel te liggen. Als je dat ziet – het zijn plantenresten – zeef de olie dan opnieuw en schenk hem in een andere schone pot.
Goudsbloemzalf zou in elke huisapotheek moeten staan of meegenomen worden op vakantie. Je kunt er ontstoken wonden of milde brandwonden mee verzorgen; wonden moeten wel goed uitgewassen zijn, want goudbloem heelt snel en vormt dan opgroeiweefsel. De zalf is ook te gebruiken bij zonnebrand, ruwe winterhanden of doorligwonden, of bij luieruitslag bij baby’s.
Neem 30 ml goudsbloemolie en 5 gram bijenwas. Dit is samen ongeveer 31 gram. Doe beide in een maatbeker/vuurvast glas. Zet deze in een ondiepe pan met een laagje water op het vuur. Verwarm het tot maximaal 70° C, of eigenlijk tot de bijenwas is gesmolten, dus het vuur klein houden. Roer het door elkaar en giet de zalf in een schoon potje. Laat het onafgedekt afkoelen. Dan sluiten en direct een etiket erop met de naam van de bereiding (Goudsbloemzalf of Calendulazalf) en de stoffen die erin zitten (naam van het kruid, de olie en de bijenwas), en de bereidingsdatum.
Vogelmuurzalf is te gebruiken bij jeuk en huidirritatie, en soms bij jeukend eczeem en huiduitslag. Het is ook een trekzalf bij steenpuisten en likdoorns. Je smeert dan de plek ermee in, dekt het af met een pleister en laat het een nacht intrekken.
Neem 30 ml vogelmuurolie, 4 gram bijenwas en 4 gram cacaoboter. Dit is samen ongeveer 34 gram. Doe de vogelmuurolie en de bijenwas in een maatbeker/vuurvast glas. Zet deze in een ondiepe pan met een laagje water op het vuur. Verwarm het tot maximaal 70° C. Als de bijenwas is gesmolten, de maatbeker/vuurvast glas van het vuur nemen en direct de cacaoboter toevoegen en laten smelten. Roer het door elkaar en giet de zalf in een schoon potje. Laat het onafgedekt afkoelen. Dan sluiten en direct een etiket erop met de naam van de bereiding (Vogelmuurzalf) en de stoffen die erin zitten (naam van het kruid, de olie, de bijenwas en de cacaoboter), en de bereidingsdatum.
Een dagcrème
We gaan hieronder uit van een vrij neutrale crème. Je moet namelijk rekening houden met je type huid: een droge, een ouder wordende, een jonge of een vettige huid. Hierbij zoek je de juiste oliën, een passende emulgator, een stabilisator en de werkstoffen die je kunt toevoegen als extra ondersteuning bij de desbetreffende huid.
Een emulgator is een stof die ervoor zorgt dat twee stoffen worden gemengd die normaal gesproken niet of moeilijk mengbaar zijn. In een crème zijn dat vet (olie) en water. Door een emulgator toe te voegen (meestal) aan de olie, vormt zich bij goed roeren een emulsie. Dit is een homogeen mengsel waarin vet en water een eenheid vormen. Een emulsie laat zich makkelijk over de huid spreiden.
In de menselijke huidtalg zit een stof die als een emulgator werkt, zodat de olie of het vet van de talg gemengd wordt met het water uit de zweetkliertjes. De vetminnende en de waterminnende stoffen in de crème verbinden zich met de vetminnende en waterminnende stoffen in de huid. De werking van een crème kan dus sterk worden beïnvloed door de soort olie en de toevoegingen die je gebruikt.
Dan is er nog de stabilisator, een stof die de stevigheid van een crème beïnvloedt, zoals boters (cacaoboter, sheaboter) en wassen (bijenwas, lanoline). Een olie is langer houdbaar door er een beetje vitamine E aan toe te voegen. Dat kun je ook bij een crème doen als hij helemaal klaar is.
Basisrecept van een verzorgende dagcrème
Voor een gevoelige, droge of rijpe huid
Vetcomponent:
7 gram jojoba-olie
5 gram emulsan (emulgator)
4 gram sheaboter (stabilisator)
Watercomponent:
45 ml gedestilleerd water
Conservering:
8 druppels A-kons
of 0,4 gram cosgard
2 maatbekers
weegschaaltje
lage pan
roerstokje
thermometer
kloppertje
likkepot
Weeg olie en emulsan af en doe ze in maatbeker 1. Zet dit in een laagje water au bain marie op een klein vuurtje. Verwarm het tot hoogstens 70° C en blijf goed roeren. Neem het nu van het vuur af en voeg de afgewogen sheaboter toe (beste is om vooraf af te wegen). Roer het goed. Verwarm intussen in beker 2 het water en verwarm dat ook tot 70° C.
Voeg nu het water druppelsgewijs toe aan het vetcomponent en blijf goed roeren totdat de crème handwarm is. Nu voeg je de conservering toe. Als je etherische olie wilt toevoegen voor de geur of een speciale werking, neem dan ca. 6 druppels en roer die er goed doorheen. Eventueel voeg je een druppel vitamine E toe om extra te conserveren.
Doe nu de crème in een schone pot van ca. 60 ml. Etiketteer met de namen van alle stoffen en de datum van bereiding. Een volgende keer kun je het water bijvoorbeeld vervangen door een hydrolaat, wat de crème geuriger maakt en ook meer conserveert.
Werkstoffen zijn bijvoorbeeld aloë vera gel en d-Panthenol. Een werkstof voeg je toe vóór de conservering. Het gewicht hiervan trek je af van het watercomponent. Bijvoorbeeld, we gebruiken hier 45 ml water = 45 gram water – 1 gram aloe vera gel en – 0,5 gram d-panthenol = 43.5 gram water. Nu blijft de verhouding tussen vetcomponent en watercomponent (waarbij de werkstoffen worden opgeteld) intact.
Om een mooie emulsie (binding van vet en water) te krijgen, is goed roeren erg belangrijk, en ook de gelijke temperatuur van vet en water. Mocht de emulsie, dus wanneer je het water aan het vet hebt toegevoegd, gaan schiften en de emulsie wordt geen echte emulsie, verwarm deze dan opnieuw au bain marie en roer heel goed. De emulsie zal dan weer gaan binden.